Uitklappen

Waaier 2004

collage

Een kunstige veldslag in waaiervorm

Van oudsher is het leger een inspiratiebron voor kunstenaars. De manier waarop zij
tegen de krijgsmacht aankijken en deze verbeelden loopt uiteen van romantisch tot
kritisch, van heroïserend tot spottend. Het Legermuseum, dat een brugfunctie vervult
tussen samenleving en krijgsmacht, laat naast de vaderlandse militaire geschiedenis
ook zien hoe de samenleving het leger en oorlog ziet en ervaart. Dat toont het aan de
hand van onder meer kunstuitingen.
De Waaier, aangekocht in 2004, van Isabel Ferrand is daarvan een voorbeeld. Deze
reusachtige collage (h x b = 3 x 6 meter) is samengesteld uit zes grote houten panelen
waarop papieren soldaatjes zijn geplakt en die samen een waaier vormen. De soldaatjes
zijn van verschillende nationaliteit en uniformering en geknipt uit voorgedrukt
papier. Op het eerste gezicht lijkt het te gaan om een waaier die gedecoreerd is met
een kleurrijk ruitpatroon op een wit veld. Bij dichterbij komen volgt de ontdekking dat
de compositie uit duizenden, in slagorde opgestelde militairen bestaat. Hun nationaliteit
speelt daarbij geen rol; de slagorde en allianties worden bepaald door de kleuren
van de uniformen.
De in Nederland wonende Portugese kunstenares Isabel Ferrand (1962) putte haar
inspiratie uit de enorme verzameling (50.000 stuks) papieren soldaatjes van haar
vader. Deze was cavaleriekolonel in het Portugese leger ten tijde van de Anjerrevolutie
in 1974. In zijn jeugd speelde hij er met zijn vijf broers veldslagen mee na. De militaire
figuurtjes knipten ze daartoe eerst uit, plakten ze op kartonnetjes en bevestigden ze
op een houten voetje. Vervolgens stelden zij de soldaatjes op dienbladen in slagorde
op en wierpen ze dan in de lucht. Met de soldaatjes die overeind bleven staan werd de
strijd voortgezet; de anderen waren ‘gesneuveld’. De broers konden er dagenlang mee
spelen, omdat de uitkomst altijd verrassend was.
Ook in De Waaier wordt een spel gespeeld. Twee legers bevinden zich in een mêlee en
worden geflankeerd door kleurrijke blokeenheden van cavaleristen en infanteristen.
Niet de wetten van de krijgsvoering tellen, maar die van kunst en kracht. De troepen
zijn niet het veld ingestuurd om te vechten voor God en vaderland, maar om een
kunstuiting te scheppen.
Isabel Ferrand, die haar sporen in de internationale kunstwereld heeft verdiend,
verbeeldt leger en oorlog in haar collages die tevens politiek-maatschappelijk getint
zijn. Aan haar ‘militaire’ collages besteedde het Legermuseum in 2004 aandacht in de
duo-tentoonstelling Moving, waarin ook de mechanische installaties van militair karakter
van de Ier Malachi Farrell werden getoond.
Overigens telt de collectie nog twee andere Ferrandcollages: Vitral (2003) en Rozet van
soldaten (2005).

The Fan, by Isabel Ferrand, 2004

De Waaier (The Fan) is made of cut-out paper soldiers of different nationalities and historical
periods. At first glance it looks like one huge colourful composition, but if you
take a closer look you see thousands of soldiers in battle array. Their nationality is of
no consequence – the battle arrays and the alliances are determined by the colours of
their uniforms. Portuguese artist Isabel Ferrand (1962) was inspired by the enormous
collection of paper soldiers that belonged to her father, an officer in the Portuguese
army. In his youth, he and his five brothers imitated battles. First they cut out the
military figures and pasted them onto cardboard with a wooden base. To play the
game the soldiers were arranged in battle arrays on a tray and then thrown up into the
air. The battle continued with the soldiers who had remained upright – the other ones
were ‘killed in action’. This game is played in De Waaier too. Two armies are fighting.
Units of cavalry men and infantrymen form the units of colour. It is not the rules of
battle that apply, but the rules of art. The paper soldiers are not fighting for God or for
their country, they are fighting to create a new work of art.


(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 274-275)