Bagaadjekar tot geneeskundige dienst met uitrusting [1] - Artillerie materieel van het Koninklijk Nederlandsche Leger : zesde aflevering 1864-1865
standgezicht
De oudste foto’s van het materieel van het Nederlandse legerIn de jaren 1863-1869 heeft het Topografisch Bureau van het ministerie van Oorlog
in Den Haag een opmerkelijk, negen delen tellend boekwerk geproduceerd, getiteld:
Artillerie Materieel van het Koninklijke Nederlandsche Leger.1 De titel van de boeken
is enigszins misleidend want behalve artilleriematerieel, worden bijvoorbeeld ook
ziekenwagens en bagagekarren voor de Geneeskundige dienst behandeld. Met de
aanduiding ‘artillerie materieel’ wordt dan ook datgene bedoeld wat bij de Artillerie-
Stapel- en Constructie Magazijnen in Delft werd vervaardigd voor het leger. De boeken
zijn opmerkelijk omdat ze uniek zijn in hun soort. Het gaat om negen delen met
elk vijftien bladen met opgeplakte foto’s van materieel. In totaal bevatten de delen
dus 135 foto’s van materieel in gebruik bij het leger in de periode 1863-1866.
Het behoeft geen betoog dat hier sprake is van een belangrijke bron, te meer omdat
bijvoorbeeld van zieken- en gereedschapswagens ook de inhoud is gedocumenteerd
op aparte foto’s. Bovendien zijn van dit werk voor zover bekend alleen twee sets aanwezig
bij het Legermuseum. Het ligt voor de hand dat het Topografisch Bureau meer
dan twee sets van dit boekwerk heeft geproduceerd, maar veel zullen het er niet zijn
geweest.
Een van de sets van het Legermuseum is gebonden in negen delen, de andere set is
losbladig en zit in mappen. Van de gebonden set is elk deel voorzien van een titelpagina
met een opgeplakte foto van het interieur van de Artillerie- Stapel- en Constructie
Magazijnen, die in elk deel wordt herhaald. Op elk van deze titelpagina’s is het
nummer van de aflevering en de jaren van uitgave in druk vermeld. De losbladige set
heeft maar een titelpagina. De gebonden set is afkomstig van het Koninklijk Huis en
alle negen delen zijn gebonden in prachtbanden van rood leer met goud- en blindstempeling
op het voorplat en de rug, blind- of goudstempeling op het achterplat, de
spiegels en de kanten. Verder zijn de sneden van de boeken rondom verguld. Voor de
schutbladen is luxe moirée papier gebruikt.
Over de totstandkoming van deze boeken is weinig bekend. Onderzoek in de archieven
van het Topografisch Bureau en/of dat van de Artillerie- Stapel- en Constructie
Magazijnen zou hierover misschien informatie kunnen opleveren. We weten in ieder
geval dat laatstgenoemde instelling in de jaren 1850 en 1860 veel tijd en aandacht
besteedde aan het documenteren van het materiaal dat daar werd geproduceerd.
Er werd een officier-tekenaar aangesteld die zich voornamelijk bezighield met het
tekenen van werktuigen en artilleriematerieel, wat leidde tot de uitgave van de onder
ingewijden bekende platenatlas met constructietekeningen.2 Deze tekeningen verschenen
deels tegelijk met de reeks die hier wordt besproken. Behalve tekeningen van
de Delftse productie, werd ook een zaal ingericht met een ‘verzameling van modellen
op den tegenwoordigen voet’. Deze studiecollectie kwam in 1861 gereed, wat te
danken was aan de toenmalig hoofdopziener, kapitein J.C. Verheije van Sonsbeeck.
Vermoedelijk zijn de foto’s in Artillerie Materieel van het Koninklijke Nederlandsche Leger
hierop gebaseerd.
The earliest photos of Dutch military equipment
In the years 1863-1869, the Topographical Bureau of the Ministry of War in The Hague
produced a remarkable nine-volume work entitled: Artillerie Materieel van het Koninklijke
Nederlandsche Leger (Artillery Equipment of the Royal Netherlands Army). These books
concern the products of the Artillery Storage and Construction Warehouses in Delft.
What is so special about them is that each consists of fifteen sheets with photos. The
books contain a total of 135 photos of army equipment dating from the 1863-1866 period.
As a source, these books are especially important because the contents of army
vehicles such as an ambulance and a tools chariot are also shown. Only two complete
copies of this work are known to exist and both are in the Army Museum’s collection.
One set is still in its original loose-leaf form, the other is from the Dutch Royal Family
and has a splendid binding.
1 Het betreft: Artillerie Materieel van het Koninklijke Nederlandsche Leger [Den Haag], Ministerie
van Oorlog, Topographisch Bureau, 1863-1866. Groot-oblong. 9 delen
2 W.B. Westhoff, De oorsprong, ontwikkeling en tegenwoordigen toestand der Artillerie-Inrichtin
gen te Delft. Benevens de feestelijke herdenking van het 200jarig bestaan op 22 november 1879
(Den Haag 1880) 65
(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 206-209)