Uitklappen

Feldzug von 1815 in Frankreich / Carl von Clausewitz

boek

Hoe Von Clausewitz’ onuitgegeven Vom Kriege postuum een militaire klassieker werd

Tussen 1832 en 1837 verschenen in Berlijn tien boeken met de nagelaten geschriften
van de Pruisische generaal-majoor Carl Philipp Gottried von Clausewitz (1780-1831).1
Von Clausewitz deed tijdens zijn militaire carrière veel gevechtservaring op, maar hij
was gedurende zijn hele loopbaan ook actief in het militair onderwijs. Hij trok als jong
officier al de aandacht van de belangrijke Pruisische militaire denker Gerhard von
Scharnhorst (1755-1813). De tweedeling in Von Clausewitz’ militaire kennis en ervaring
in zowel een theoretische als een praktische kant, is duidelijk terug te zien in zijn geschriften;
vier delen gaan over de Napoleontische oorlogen in de periode 1796-1815,
waaraan hij zelf deelnam, en twee handelen over de strategie van grote veldheren
van voornamelijk voor zijn tijd, onder wie Gustav Adolf en Frederik de Grote. Deze zes
boeken vormen de ingrediënten voor zijn hoofdwerk, dat als eerste verscheen, het
wereldberoemde Vom Kriege.
Von Clausewitz’ Vom Kriege is een van de belangrijkste en bekendste boeken over de
theorie of beter gezegd de filosofie van oorlog. Von Clausewitz gaat erin zover dat hij
de factor toeval in oorlog beredeneerbaar maakt en de oude pretentie om toeval uit
te bannen vervangt door de ambitie om het te gebruiken. Het moge duidelijk zijn dat
Vom Kriege niet gemakkelijk is om te lezen, waarbij als nadeel geldt dat Von Clausewitz
zelf alleen het eerste hoofdstuk van het eerste deel werkelijk als af beschouwde.2 Het
werk is vandaag de dag niettemin nog in vele talen verkrijgbaar en er verschijnen op
mondiaal niveau met enige regelmaat studies over zijn werk.
De uitgave van de nagelaten geschriften van Von Clausewitz is te danken aan zijn
echtgenote, gravin Marie von Brühl (1779-1836), een geziene vrouw in de Berlijnse
literaire en intellectuele kringen. Von Clausewitz was in 1816 begonnen met het
schrijven van de boeken. Het lijkt te mooi om waar te zijn dat Von Clausewitz’ echtgenote
de klassieker van haar man na zijn overlijden heeft ‘gered’ door zijn nagelaten
geschriften postuum te publiceren. Von Clausewitz’ had daar echter, geheel in lijn
met zijn eindeloze getheoretiseer, de hand in. Volgens zijn echtgenote werkte Von
Clausewitz de laatste twaalf jaren van zijn leven vrijwel uitsluitend aan zijn boeken. Hij
was vastbesloten zijn werk te voltooien, maar had niet het vooruitzicht dit tijdens zijn
leven te publiceren. Als zijn echtgenote probeerde haar man op andere gedachten te
brengen, luidde zijn antwoord: ‘gij zult het uitgeven’.3 Overigens heeft Von Clausewitz’
echtgenote de publicatie zelf ook niet kunnen voltooien. Toen zij in 1836 overleed
restten er nog twee delen. Deze delen 9 en 10 zijn uitgegeven door Carl von der Groeben
(1788-1876).
Het belang van Von Clausewitz’ geschriften en in het bijzonder diens Vom Kriege,
drong al vroeg door tot het Nederlandse militaire bedrijf.4 Reeds in 1846 verscheen de
eerste Nederlandse vertaling van Vom Kriege, waarschijnlijk de eerste volledige vertaling
van het werk, uitgegeven door de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Toen
deze vertaling van de hand van Erardus Henricus Brouwer (1804-1879), bibliothecaris
van de Koninklijke Militaire Academie, uitkwam, schreef de minister van Oorlog aan de
bevelhebbers van de Koninklijke Landmacht: ‘thans [is] in het licht verschenen, het zoo
belangrijk werk van den Generaal Karel von Clausewitz over den Oorlog. [...] Ik verzoek
U van het vorenstaande, aan de korpsen onder uw bevelen mededeeling te doen,
ten einde daarvan, in het belang der wetenschappelijke studien, zoodanig gebruik te
maken, als men zal vermeenen te behooren’.

How Von Clausewitz’ unpublished book Vom Kriege (On War) became a classic
after his death

Between 1832 and 1837, ten books were published in Berlin based on manuscripts left
behind by Prussian Major General Carl Philipp Gottfried von Clausewitz (1780-1831)
after his death. Von Clausewitz was active in combat and in military education. When
still a young officer, he caught the attention of Gerhard von Scharnhorst, an important
Prussian military thinker. The dual focus of Von Clausewitz’ theoretical and practical
knowledge is reflected in his writings; four volumes are about the Napoleonic wars in
the years 1795-1815, in which he took part, and two volumes are concerned with the
strategy of great warriors. These six volumes formed the basis for his world famous
main work Vom Kriege (On War), one of the most important and most famous books on
the theory and philosophy of warfare. It is no coincidence that Von Clausewitz’ writings
did not appear until after his death. He requested his wife to publish the books posthumously,
which she duly did.

1 Carl von Clausewitz’ (1780-1831), Hinterlassene Werke über Krieg und Kriegführung (1e druk,
Berlijn 1832-1834) 10 delen
2 Carl von Clausewitz, vertaald door Hans Hom, ingeleid door Jaap Kloosterman, Over de
oorlog (‘s-Hertogenbosch 2000) 14-16. De vraag hoe ver Von Clausewitz gevorderd was is ook
onderwerp van debat, zie: Peter Paret, ‘The genesis of On War’, in: Carl von Clausewitz, edited
and translated by Michael Howard and Peter Paret, On war (Londen 1993) 3-4.
3 Cit. in: Carl von Clausewitz, Vom Kriege. Hinterlassenes Werk (Berlin 1832) VI
4 Zie: Louis Ph. Sloos, Gewapend met kennis. 500 jaar militaire boekcultuur in Nederland
(Nijmegen 2012) 119, 254-255

(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 24-27)