Uitklappen

Bijzondere kledinge der Bataafsche Troupes 1802

handschrift

De uniformering van de Bataafse Armee te boek

De belangrijkste bron voor onze kennis van de uniformering van het Nederlandse
leger tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806) is een uitzonderlijk handschrift in folio
met 39 gekleurde tekeningen.1 De tekeningen in dit handschrift worden voorafgegaan
door een blad met de titel Bijzondere kledinge der Bataafsche troupes 1802. Op
dit titelblad staat linksonder ‘J: J Genaart Pinx 1802’, hoogstwaarschijnlijk de maker
van alle tekeningen. Het werk is vermoedelijk achteraf door hem of een tijdgenoot
samengesteld, want het papier bevat watermerken van vier verschillende papierproducenten.
Daarnaast bevatten 14 van de 39 bladen (sporen van) eigentijdse nummers
die zijn aangebracht met pen. Voor zover leesbaar corresponderen deze nummers met
de huidige volgorde van de tekeningen in het album.
Als uniformkundige documenten zijn de tekeningen vooral interessant omdat in veel
gevallen zowel de voorkant als de achterkant van de militair is afgebeeld. Verder zijn
de tekeningen zeer gedetailleerd en duidelijk uitgevoerd. Genaart was geen groot
meester, maar door de compositie, de frisse kleuren en de uitzonderlijk fraai getekende
gezichten van de militairen, zijn de tekeningen aangenaam om naar te kijken.
We weten eigenlijk (nog steeds) niets over Genaart.2 Van zijn hand zijn ook losse
tekeningen bekend. Het Legermuseum bezit ten minste vier andere losse, anonieme,
werken van hem en er waren tekeningen van zijn hand aanwezig in de collectie van
het voormalig Krijgsgeschiedkundig Archief van de Generale Staf, maar die zijn helaas
verloren gegaan tijdens het zogeheten Vergissingsbombardement van het Haagse
Bezuidenhout op 3 maart 1945. Verder zou een tekening van hem aanwezig moeten
zijn in de collectie van de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel, maar die is niet
meer te traceren.3 Op basis van deze losse tekeningen weten we wel dat Genaart ook
uniformen heeft gedocumenteerd van het Nederlandse leger tijdens het Koninkrijk
Holland (1806-1810). Dat het handschrift van het Legermuseum specifiek betrekking
heeft op de uniformering in 1802, is geen toeval. In laatstgenoemd jaar werden namelijk
veel uniformvoorschriften uitgevaardigd. Genaart was daarom vermoedelijk een
ingewijde. Misschien maakte hij de tekeningen in opdracht in verband met de nieuwe
uniformvoorschriften.
Het Legermuseum is in het bezit gekomen van dit tekeningenalbum als onderdeel
van de collectie van Frederik Jan Gustaaf ten Raa (1851-1926). Deze verzameling is al
in 1928 door het Legermuseum aangekocht door de oprichter en toenmalig directeur
van het Legermuseum, generaal F.A. Hoefer. Ten Raa was in 1908 als luitenant-kolonel
b.d. toegevoegd aan het in 1891 opgerichte Krijgsgeschiedkundig Archief van de Generale
Staf in Den Haag, en had gepubliceerd op uniformkundig en militair-historisch
gebied. Ten Raa legde in dit kader een uitgebreide collectie boeken en beeldmateriaal
aan over de Nederlandse militaire geschiedenis. In het jaarverslag van 1928 is het
belang van zijn collectie terecht als volgt verwoord: ‘De belangrijke verzameling Ten
Raa, afkomstig van wijlen den Generaal-Majoor F.J.G. Ten Raa en bestaande behalve uit
boeken meestal betrekking hebbende op uniformen hoofdzakelijk uit teekeningen en
prenten van het Nederlandsche Leger in den uitgebreidsten zin des woords, wapensgewijze
en naar tijdsorde gerangschikt. Deze waardevolle verzameling, die reeds herhaaldelijk
met vrucht geraadpleegd werd, werd verkregen, dank zij de bijdragen van
belangstellenden. Voor dat deze keurzameling voor ons land en voor versnippering
bewaard bleef zij den gevers een oprecht woord van dank toegebracht.’4

The uniforms of the Batavian Army recorded in a contemporary illustrated manuscript

The foremost source of our knowledge of Dutch army uniforms during the Batavian
Republic (1795-1806) is an exceptional folio manuscript containing 39 coloured drawings,
entitled ‘Bijzondere kledinge der Bataafsche troupes 1802’ (Special clothing of
the Batavian forces 1802). This manuscript was probably made by J.J. Geenaart, about
whom we know nothing, but he was, apparently, an insider. As uniform documentation,
the drawings are particularly interesting because in many cases the soldier is
shown from both the front and the back. Furthermore, the drawings are very detailed
and clearly executed. Genaart was no great master, but the composition, the freshness
of the colours and the quality and beauty of the draughtsmanship of the soldier’s
faces are exceptional, making the drawings a delight to look at. The Army Museum
bought this manuscript in 1928 as part of a large and important collection.

1 Het betreft: J.J. Genaart, Bijzondere kledinge der Bataafsche troupes 1802. Handschrift,
titelpagina, 39 uniformtekeningen

2 F.G. de Wilde, samengesteld, uitgebreid en verzorgd door Jacques Bartels, Jos Fontaine en
Louis Ph. Sloos, De uniformen van het Nederlandse leger ten tijde van de Bataafse Republiek en
het Koninklijk Holland 1795-1810 (Amsterdam 1999) 207

3 E-mail d.d. 7-6-2012 van drs. Jos van Grieken, wetenschappelijk medewerker Prentenkabinet
Koninklijke Bibliotheek van België

4 Cit. in: Verslag omtrent het Nederlandsch Legermuseum over 1928 (Z.j. z.p.) 12

(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 244-247)