Militairen trekken met paarden en wagens door nat terrein
documentaire weergave
Actiefoto uit de Nederlandse mobilisatie 1914-1918Het Legermuseum bezit een unieke collectie glasnegatieven. Naast de meer bekende
glasnegatieven die vervaardigd zijn voor J. Kooiman’s boek, De Nederlandsche Strijdmacht
en hare Mobilisatie in 1914 (met veel groepsfoto’s, oefenmomenten en materieel)
zijn er veel fotografische weergaven van het wapen der Genie, zoals beëdigingen
van officieren en weergaven van zoeklichten en ander materieel. Was fotografie
in zijn vroegste dagen statisch vanwege de lange belichtingstijden, ook nadat de
benodigde sluitertijden aanmerkelijk bekort konden worden door nieuwe chemische
ontwikkelingen, bleven grote platencamera’s met glasnegatieven tamelijk
onhandelbaar. Onze glasnegatievencollectie bevat dan ook voornamelijk
stilstaande onderwerpen, statische poseermomenten, groepsfoto’s en portretten.
Onder de weinige actiefoto’s zijn het vooral cavaleristen te paard, die een sprong
maken over hindernis of sloot. Het glasnegatief met inventarisnummer
00110693 is een zeldzame uitzondering, het toont ons een prachtig winters actiebeeld van
de artillerie.1
Een span van zes paarden trekt een kanon 7-veld met voorwagen over een waterhindernis
die zichtbaar is gedempt met takken en balken om de doorgang mogelijk te maken. Het tafereel
wordt beheerst door een fraaie diagonaal met sterk diepteperspectief, waarbij toeschouwers de
opname aan weerszijde kaderen. Het winterse landschap zorgt niet
alleen voor een prettig contrast, het levert ook extra weerkaatst licht op, waardoor op
deze grauwe winterdag toch genoeg licht was om dit bewegende onderwerp met een
redelijk korte sluitertijd te ‘bevriezen’ voor de foto. In de koude omstandigheden trakteert
de fotograaf ons op een dynamisch beeld van een bijzondere oefening tijdens
de mobilisatie.
Opvallend aanwezig zijn de twee artilleristen vooraan, die de paarden voorwaarts
sleuren om deze hindernis zo snel mogelijk te nemen om glijden of wegzakken te
voorkomen. Een officier links staat gereed om de paarden indien nodig extra ‘op te
zwepen’. De twee vooraan dragen op hun hoofd de grijze veldmuts model 1912, hun
veldgrijze overjassen bewegen sierlijk mee in hun snelle voorwaartse pas, eronder zijn
hun hoge leren beenkappen zichtbaar. Met zo ver mogelijk gestrekte armen houden
ze goed afstand om geen trap op te lopen van de zwoegende paardenbenen. Eén van
de paardenbenen beweegt zo snel dat hij onscherp is geworden. Op de bijdehandse
paarden zitten twee artilleristen die met hun rechterhand de vandehandse paarden
mede besturen. Dit wordt ook wel postiljon rijden genoemd, wat veel wordt toegepast
als er meer dan twee paarden voorgespannen zijn. Voor een koetsier zijn deze
lastig te besturen, door het gewicht en de hoeveelheid leidsels die dan nodig zouden
zijn. De voorste artillerist draagt de veldgrijze sjako model 1912 met dubbele klep, zijn
collega achter hem het in 1916 ingevoerde vervangende hoofddeksel, een veldgrijze
kepi model 1916. De artillerist op de bok van de voorwagen zit aan de linkerkant, voor
rechtshandigen een voorkeurzijde met betrekking tot het hanteren van de zweep en
wat bovendien bij rechts rijdend het meest zicht biedt op tegenliggers. In dit geval
leunt hij extra opzij om langs de paarden kijkend zorgvuldig op het spoor van takken
en balken te blijven. Ook hij draagt nog de sjako 1912. Terzijde kijken collega’s mee,
onder hen zien wij ook weer de kepi als hoofddeksel. Zij dragen de korte veldgrijze
overjas, waarbij een enkeling nog een diep donkerblauwe broek model 1895 draagt.
Rond de mobilisatie vond de overgang naar veldgrijze kleding plaats, die gefaseerd
verliep waardoor een en ander nog door elkaar gedragen werd. Om deze redenen dateert
de opname vermoedelijk uit de winter van 1916-1917. Achteraan in beeld lopen
nog enkele militairen met reservepaarden. Helemaal links in beeld kijkt een boer toe,
het zou de eigenaar van het land kunnen zijn.
In onze glasnegatievencollectie bevind zich nog een opname uit dezelfde serie, met
inventarisnummer 00110720. Deze foto is meer afstandelijk en mist de dynamiek en
aantrekkelijkheid die de andere opname juist zo sterk maakt. Tegen dezelfde achtergrond
maar eerder op het pad loopt een ander zesspan met voorwagen en 7-veld.
Ook hier weer dezelfde variëteit in hoofddeksels en kleding. Langs het pad, op deze
foto beter zichtbaar, liggen balken die vermoedelijk het begaanbare pad door het
bevroren en besneeuwde landschap markeren. Ook ondergesneeuwd zouden deze
eenvoudig herkenbaar zijn.
Action photo during Dutch mobilisation 1914-1918
The Dutch Army Museum has a large collection of glass negatives, most of which show
static topics such as groups posing, exercise moments and military equipment. In the
early days of photography images were frozen due to long exposures and even after
exposures became shorter, the large-format glass plate camera remained wieldy and
unsuitable for use in action. This particular negative is one of the very few that show
real action, a strongly balanced and well-framed shot. Using good diagonal depth
perspective, this image shows a field gun being pulled over a filled-in water obstacle
in wintry conditions. The snow not only creates a stark contrast, it also reflects a lot of
light, enough to ‘freeze’ this moment of action using a short exposure time. Determination
of the headgear tells us that this picture must have been taken in the winter of
1916-1917. A second glass negative from the same action shoot was found, taken at a
much greater distance and without the dynamics and charm of the first one.
1 Het betreft een zwart-wit glasnegatief, emulsie op glas, 10 x 15 cm.
(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 52-55)