Titelprent van: Tableau De L'Histoire Des Princes Et Principavté D'Orange. Divisé en quatre Parties Selon les quatre Races qui y ont regné Souverainement depuis l'an 793. Commençant A Gvillavme Av Cornet Premier Prince d'Orange. Jusques A Frederich Henry De Nassav à present Regnant. Illustré de ses Genealogies & enrichi de plusieurs belles Antiquités avec leurs Tailles douces. - Tableau De L'Histoire Des Princes Et Principavté D'Orange. Divisé en quatre Parties Selon les quatre Races qui y ont regné Souverainement depuis l'an 793. Commençant A Gvillavme Av Cornet Premier Prince d'Orange. Jusques A Frederich Henry De Nassav à present Regnant. Illustré de ses Genealogies & enrichi de plusieurs belles Antiquités avec leurs Tailles douces.
frontispice
Tentoonstellingstekst "Willem" subthema 2.2.1Vroeg, rijk geïllustreerd, werk over de geschiedenis van de prinsen van Oranje en het prinsdom Orange van Joseph de la Pise. De la Pise volgt zijn vader op als secretaris van de Hollandse stadhouder in Orange. Na een conflict met de gouverneur van Orange vlucht hij in 1636 naar Den Haag, waar hij met steun van Willems zoon prins Frederik Hendrik een omvangrijk werk over de prinsen en het prinsdom Orange uitgeeft. Dit exemplaar is eigendom geweest van Constantijn Huygens, de secretaris van Willems zoon Frederik Hendrik.
Tekst uit de tentoonstellingscatalogus bij de geklijknamige tentoonstelling "Willem" april-oktober 2018.
Van het vroege werk over de geschiedenis van de prinsen van Oranje en het prinsdom Orange van Joseph de la Pise
is een bijzondere ontstaansgeschiedenis overgeleverd. De auteur was afkomstig uit Orange, waar hij zijn vader was
opgevolgd als notaris, secretaris van de Hollandse stadhouder en griffier van het parlement aldaar. In 1636 verliet hij echter spoorslags Orange vanwege een conflict met Frederik von Dohna, de gouverneur van het prinsdom. De la Pise zocht zijn toevlucht in Den Haag waar hij eind januari 1637 arriveerde. Een van de drie lastpaarden van De la Pise op zijn lange reis naar de Nederlandse Republiek was bepakt met papieren en zelfs gegraveerde koperplaten voor gravures die ten grondslag lagen aan zijn prestigieuze geschiedenis over de prinsen van Oranje en het prinsdom. Jarenlang had De la Pise op basis van aantekeningen van zijn vader en eigen onderzoek hieraan gewerkt. Nadat hij het boek in Den Haag had voltooid verscheen het daar uiteindelijk in 1639, een uitgave van Dirk Maire. Het grootformaat boek van nog net geen duizend pagina’s, voorzien van 22 platen, had een kapitaal gekost. Maar voor zijn opdracht in het boek aan stadhouder Frederik Hendrik kreeg. De la Pise 600 gulden, terwijl die ook de productiekosten
betaalde. In totaal declareerde De la Pise het kapitale bedrag van 4200 gulden bij de stadhouder. Frederik Hendrik bemoeide zich ook met de inhoud van het boek, maar De la Pise had zelf het initiatief genomen om het werk te schrijven. Het betrof niet een door het hof gestuurde uitgave. Bij verschijnen werd het boek als een standaardwerk beschouwd, terwijl het ook nu als een bron wordt gebruikt vanwege de authentieke klank die het heeft, mogelijk teruggaand op mondelinge overlevering. Vermeldenswaard is tot slot dat dit exemplaar eigendom is geweest van Constantijn Huygens, toenmalig secretaris van Willems zoon Frederik Hendrik, aan wie De la Pise het boek cadeau deed. Uit Huygens bibliotheek zijn nu 218 boeken bekend.
Een boek uit bezit van Constantijn Huygens, secretaris van Fredrik Hendrik
Wie het geheim kent van de boeken uit het bezit van Constantijn Huygens (1596-
1687) kan deze gemakkelijk herkennen. Er zijn dan ook relatief veel boeken van hem
bekend. Boeken die hebben toebehoord aan Huygens kunnen namelijk worden
opgespoord aan de hand van zijn inscriptie ‘Constanter’ (de standvastige) op het titelblad,
het motto van Huygens, dat tevens diende als zijn eigendomskenmerk (ex libris).
Dankzij de website Constanter. Books from the library of Constantijn Huygens (1596-
1687),1 in 2007 in het leven geroepen, zijn wereldwijd inmiddels tientallen boeken van
hem opgespoord. Overigens bezat Huygens ongeveer 8.000 boeken. Verhoudingsgewijs
zijn dus maar weinig boeken van hem getraceerd. In die zin kunnen zijn boeken
toch worden beschouwd als zeldzaamheden. Voorts zijn Huygens boeken bovenal
stuk voor stuk bijzonder omdat ze aan hem hebben toebehoord.
Ook het Legermuseum heeft een boek in zijn collectie met de inscriptie ‘Constanter’.2
Daarnaast schreef Huygens de tekst ‘1639. don. Aut.’, hetgeen betekent dat hij dit
exemplaar in 1639, het jaar van verschijnen, cadeau heeft gekregen van de auteur.3
Huygens kreeg wel vaker boeken cadeau, maar in dit geval was het wel een heel
toepasselijk geschenk. Het boek Tableau de l’histoire des princes et principavté d’Orange,
geschreven door Joseph de la Pise, gaat namelijk over de geschiedenis van de prinsen
en het prinsdom Oranje. Constantijn Huygens was secretaris van drie prinsen van
Oranje, onder wie Frederik Hendrik. Dit is de laatste prins die in het boek wordt behandeld,
aan wie de uitgave tevens is opgedragen. Huygens’ vader, Christiaen Huygens
(1551-1624), was in 1578 door Diederick van Liesvelt bij Willem van Oranje geïntroduceerd,
waarna deze hem benoemde tot zijn vierde secretaris.4 Na de moord op Willem
van Oranje werd de band tussen Huygens en het Oranjehuis niet doorgesneden.
Christiaen bleef trouw aan het prinselijk geslacht en zijn zoon Constantijn, die in zijn
vaders voetsporen trad, maakte in 1620 een opschrift in het Latijn voor het familiegraf
van de Oranjes in Delft. Christiaen staat bekend als een van de grootste dichters van
de Gouden Eeuw. Toen hij in 1625 na allerlei diplomatieke reizen werd benoemd tot
secretaris van Frederik Hendrik, zou ook hij tot zijn dood in dienst van het Huis van
Oranje blijven. Constantijn begeleidde Frederik Hendrik op bijna al diens veldtochten.
De banden tussen de familie Huygens en de Oranje-Nassaus waren zo hecht dat
Constantijn ook na de dood van Frederik Hendrik in de kring van de Oranje-Nassaus
bleef verkeren.
A book from the library of Constantijn Huygens, secretary of Frederick Hendrik
Books that belonged to Constantijn Huygens are easy to identify if you are familiar
with the secret of his books, which is his inscription ‘Constanter’ on the title page. This
is Huygens’ motto and also his ex libris. The Huygens’ book in the possession of the
Army Museum was a gift made to him by its author. It was a very fitting gift as it deals
with the House of Orange and is dedicated to Frederick Hendrik. Huygens served
three princes of Orange, including Frederick Hendrik.
1 http://www.leidenuniv.nl/fsw/verduin/constanter/
2 Het betreft: Joseph de la Pise, Tableau de l’histoire des princes et principavté d’Orange. Divisé en
quatre parties selon les quatre races qui y ont regné souverainement depuis l’an 793.
Commençant a Gvillavme av cornet premier prince d’Orange. Jusques a Frederich Henry de
Nassav à present regnant. Illustré de ses genealogies & enrichi de plusieurs belles Antiquités avec
leurs tailles douces (Den Haag, Dirk Maire, 1639) 2o. Herkomst: Bibliotheek Ministerie van
Oorlog, provenance: Constantijn Huygens (1596-1687)
3 Louis Ph. Sloos, Warfare and the age of printing. Catalogue of early printed books from before
1801 in Dutch military collections III (Leiden, Boston 2008) nr. 16032
4 S. Groenveld, ‘“C’est le pere, qui parle.” Patronage bij Constantijn Huygens (1596-1687), in: Jaar
boek Oranje-Nassau Museum (1988) 57
(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 282-285)