Schandmasker, gezwart, 1650-1750
masker
Het schandmasker als openbaar strafmiddelEigenlijk zijn het vreemde eenden in de museale bijt, deze twee schandmaskers. In
het leger zijn ze voor zover bekend nooit gebruikt. De krijgsmacht had (en heeft) haar
eigen strafmaatregelen en -werktuigen. De reden waarom ze destijds gekocht zijn is
niet geheel duidelijk. Mogelijk houdt het verband met de functie ervan: het beschermen
van het hoofd, zoals legerhelmen die hebben, deel uitmakend van een onderzoek
naar lichaamsbescherming. In het jaarverslag van 1951 maken zij (hier ‘schandpaalmaskers’
genoemd) deel uit van een grote aankoop die onder meer bestond uit zestien helmen en tientallen
harnasonderdelen.
Het dragen van schandmaskers, ook wel gezichtskooien genoemd, was een van de strafmaatregel,
waartoe ook de schandpaal, -stoel, -mantel, -kooi, brandmerken en stokslagen behoren. Het
dragen ervan werd in middeleeuws Europa opgelegd toen gevangenisstraffen nog niet
gangbaar waren en de strafmaatregelen tot doel hadden de veroordeelde in zijn eer te krenken,
te onteren en te vernederen. Pas in de achttiende eeuw raakten dergelijk straffen in onbruik. De
persoon die dit lot onderging werd publiekelijk de stad of het dorp rondgeleid of op een plein
te kijk gezet waar hij door het opgejutte volk bespot, bespuugd en bekogeld werd met rottend fruit
en paardenvijgen. Niet zelden ontaardde dat in het gooien van stenen en andere harde voorwerpen.
Het masker bood daar bescherming tegen. Het kon immers leiden tot ernstige
(hoofd)-verwondingen of zelfs de dood van de weerloze gestrafte. De duur van het
dragen ervan hing af van de misdaad, de persoon en plaats.
Het schandmasker zou vooral gebruikt zijn om vrouwen te straffen die de openbare
orde verstoorden door onrust te stoken met geroddel, beledigingen te uiten en door
te liegen. Vaak werd het masker versierd met onzinnige dingen om het slachtoffer
voor gek te zetten, maar ook met zaken die de misdaad zichtbaar maakten. Soms was
er een bel aan bevestigd, zodat men de gestrafte persoon kon horen aankomen.
Schandmaskers zijn er in verschillende versies. De twee hier opgevoerde exemplaren
zijn daar voorbeelden van. Beide zijn van gesmeed en gezwart ijzer. Het zeventiendeeeuwse
masker is letterlijk een gezichtsmasker of mombakkes en voorzien van scharnierende
banden die om het hoofd geslagen dienden te worden. De daar bovenop
aangebrachte, naar achteren stekende band diende ter bevestiging aan een schandpaal.
Opmerkelijk is de vorm die naar het gezicht is gesmeed en een grimas vertoont.
Het achttiende-eeuwse korfvormige exemplaar heeft eveneens een gezicht en is
verder versierd met krulvormige banden.
Two masks of shame, 17th and 18th century
Masks of shame were used to punish the scolds who disturbed the civil order by
gossip, insults and lies. The person being punished was taken round the city or village
and was abused, ridiculed and pelted with rotten fruits and horse droppings. Not
infrequently it led to throwing with stones or other hard objects. The mask offered
protection against injuries and even stoning.
There are different types of masks of shame, but they are always made of iron.
(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 62-63)