Verticale kruittester met het monogram van keurvorst Clemens August, gedateerd 1738
kruittester
Een 18e-eeuwse kruittester1Van 1350 tot circa 1890 was het zwarte kruit het enige drijfmiddel voor projectielen
uit vuurwapens en er bestond een levendige handel in dat onmisbare product. Zwart
kruit is een mengsel van houtskool, zwavel en salpeter (kaliumnitraat). Van die drie
grondstoffen is salpeter verreweg het duurste en iedere fabrikant probeerde er zo
weinig mogelijk van te gebruiken. Omdat er eeuwenlang geen uniforme standaard
bestond, moest iedere afnemer zich zelf overtuigen, dat het aangeboden product de
gewenste eigenschappen zou bezitten. Een goede methode was het gebruik van een
zogenaamde kruittester, waarvan diverse modellen in de collectie aanwezig zijn.
Het hier beschreven model dateert uit 1738 en is bedoeld voor stationaire opstelling.
De holle ruimte onder het meetgewicht werd gevuld met het te testen product en
dat werd zorgvuldig gladgestreken. Nadat het gewicht op de lading was neergelaten,
werd een spoortje kruit naar voren gelegd en aangestoken, waarna men zich op
veilige afstand terugtrok.
De explosie liet het gewicht tot een bepaalde positie omhoog vliegen, waar het
door de meetpal werd vastgehouden. De daarbij behorende schaalverdeling gaf de
kwaliteit van het kruit aan. Geen absolute waarde, maar een arbitrair en empirisch
vastgestelde verdeling. Als het gewicht de hoogte bereikte die nodig was om het kruit
goed te kunnen laten functioneren in de vuurwapens waarvoor het besteld was, werd
de partij goedgekeurd.
Op de tester is het monogram van keurvorst Clemens August (1700-1761) aangebracht.
De tester is al geruime tijd in de collectie van het Legermuseum, de herkomst is niet
meer te achterhalen.
A 18th century gunpowder tester
Several testers were developed to test the quality of black powder. This stationary
model was made in 1738. The hollow space under the measuring weight was filled
with a carefully smoothed out sample of the powder, the weight lowered and a trail
of powder laid in front using a tape measure. The trail was then ignited from a safe
distance. As the powder exploded, it lifted the measuring weight to a certain height,
where it was held by a ratchet. The position of the weight on the scale indicated the
quality of the gunpowder sample.
The crest of Elector Clemens August (1700-1761) is engraved on the tester. It has been
in the collection of the Dutch Army Museum for a long time. Nothing is known about
its acquisition.
(Armamentaria, vol. 47 (2012/2013), p. 32-33)