Luitenant-kolonel Hendrik Walaardt Sacré (1873-1949), grondlegger van het Nederlands luchtwapen. Als eerste commandant van de Luchtvaartafdeeling (Luchtvaartafdeling) 1 juli 1913-1 november 1919 gaf hij leiding aan de opbouw van de militaire luchtvaart en wist vooral op vliegkamp Soesterberg veel tot stand te brengen.
portret
SACRÉ, Hendrik (1873-1949)Sacré, Hendrik, (door naamstoevoeging bij KB d.d. 18-10-1878 nr. 38 gewijzigd in Walaardt Sacré), legerofficier en luchtvaartpionier (Stad Doetinchem 11-10-1873 - 's-Gravenhage 10-7-1949). Zoon van Lodewijk Ægidius Sacré (door naamstoevoeging bij KB d.d. 18-10-1878 nr. 38 gewijzigd in Walaardt Sacré), marineofficier, en Elisabeth van Assendelft de Coningh. Gehuwd op 11-4-1899 met Marie Clelie Gertrude Bake (1877-1964). Uit dit huwelijk werden geen kinderen geboren.
Voor Henk - of Hennie - Walaardt Sacré, oudste zoon van een marineofficier, lag de keuze voor een militaire professie min of meer voor de hand. In 1889 werd hij toegelaten tot de Koninklijke Militaire Academie, waar hij de opleiding tot genieofficier volgde. Na een vijfjarig verblijf in Breda - het tweede studiejaar moest hij wegens onvoldoende resultaten overdoen - werd Walaardt Sacré in augustus 1894 bevorderd tot tweede luitenant. Zijn eerste plaatsing was bij het Korps Genietroepen in Utrecht, waar hij enkele jaren praktijkervaring opdeed.
In 1898 verruilde Walaardt Sacré de operationele werkkring voor staffuncties, eerst bij het 1ste Genie-Commandement in Utrecht, sinds 1902 bij het 4de Genie-Commandement in Arnhem. In deze periode klom hij op van eerste luitenant in 1898 tot kapitein in 1905. In maart 1907 kreeg Walaardt Sacré het bevel over de 4de compagnie van het Bataljon Pioniers en in februari 1908 dat over de 3de compagnie. Naast het laatstgenoemde commandantschap - dat hij vijf jaar achtereen bekleedde - werd hem in maart 1908 'de luchtscheepvaart bij het Regiment' als nevenfunctie toegewezen. Daarbij kreeg hij het beheer van de militaire doelballons, die aan kabels werden opgelaten om als schietschijf bij artillerieoefeningen te dienen.
Walaardt Sacré kreeg deze nevenfunctie niet zonder reden. Daarvóór reeds was hij bij oefeningen en proeven met ballons betrokken geweest en bijzonder geïnteresseerd geraakt in het fenomeen luchtvaart. Buiten zijn militaire werkkring was Walaardt Sacré actief binnen de - vanaf 1912 'Koninklijke' - Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart; van 1909 tot 1927 was hij hier lid van het hoofdbestuur. Aangezien hij zich op den duur ontwikkelde tot een deskundige op dit terrein, vroeg generaal-majoor C.J. Snijders, souschef van de Generale Staf en zelf een vurig luchtvaartenthousiast, hem zich te specialiseren in de militaire luchtvaart, in de verwachting dat hij de juiste adviezen zou kunnen aandragen voor de oprichting van een luchtvaartorganisatie binnen het leger. Vanaf het najaar van 1909 kon hij hieraan al zijn tijd besteden.
Walaardt Sacré vergrootte zijn kennis en inzicht van de luchtvaart niet alleen door literatuurstudie en de organisatie van ballonvaarten, maar ook door een aantal buitenlandse studiereizen. Zo was hij in oktober en november 1909 gedetacheerd bij het Luftschiffer Bataillon in Berlijn, waar hij oefeningen bijwoonde, een waarnemerscursus volgde, verscheidene keren met kabelballons opsteeg en driemaal deelnam aan een tocht met een vrije ballon. Ook kreeg hij van de Duitse autoriteiten toestemming om een studie te maken van de motorluchtscheepvaart (Zeppelin-luchtschepen). Aan het eind van zijn verblijf in Duitsland, in november 1909, verwierf Walaardt Sacré zijn brevet voor balloncommandant. Twee jaar later behaalde hij tijdens een detachering in Frankrijk het brevet voor luchtschipbestuurder. In Nederland droeg hij de verworven praktische kennis op zijn beurt over op collega-officieren, die hij opleidde tot balloncommandant.
Toen in maart 1910 de Militaire Luchtvaart Commissie werd opgericht om voorstellen te doen voor de oprichting van een luchtvaartorganisatie binnen het Nederlandse leger, werd Walaardt Sacré hiervan lid-secretaris en ontpopte hij zich als de actieve spil. Had hij aanvankelijk tamelijk gereserveerd gestaan tegenover 'vliegmachines', allengs moest hij zijn mening herzien, zeker na de legermanoeuvres van september 1911, waarbij voor het eerst in Nederland (particuliere) vliegtuigen aan een militaire oefening deelnamen. Walaardt Sacré raakte er bij die gelegenheid van overtuigd dat het leger over eigen vliegtuigen en vliegers moest beschikken. Als hulpmiddel bij verkenningen konden vliegtuigen de strijd op beslissende wijze beïnvloeden. Niettemin bleef hij een uitgesproken voorstander van een organisatie waarin naast vliegtuigen ook ruimte zou zijn voor ballons en motorluchtschepen.
Walaardt Sacrés visie op de gewenste inrichting van de militaire luchtvaartorganisatie weerspiegelde zich in het in april 1912 uitgebrachte eindrapport van de Militaire Luchtvaart Commissie. Hierin werd gepleit voor een organisatie waarin 'in beginsel alle takken van luchtvaart' - ballons, motorluchtschepen en vliegtuigen - waren vertegenwoordigd. De legerleiding en minister van Oorlog H. Colijn (1911-1913) schaarden zich geheel achter deze voorstellen, maar uiteindelijk bleek een meerderheid in de Tweede Kamer zich hierin niet te kunnen vinden. Zeer tegen de zin van Walaardt Sacré besloot de volksvertegenwoordiging dat de militaire luchtvaartorganisatie moest zijn gericht op vliegtuigen 'en op niets anders'.
Op voordracht van Snijders - inmiddels chef van de Generale Staf - werd Walaardt Sacré vervolgens benoemd tot commandant van de in juli 1913 opgerichte Luchtvaartafdeeling, met als standplaats het vliegkamp Soesterberg. In de ruim zes jaar dat hij deze functie bekleedde, slaagde hij erin de Luchtvaartafdeeling uit te bouwen van een voorlopige proefafdeling met een handjevol personeel tot een zelfstandig korps met een sterkte van bijna 650 man in 1918. Onder Walaardt Sacrés leiding werden er, behalve vliegkamp Soesterberg, nog zes andere vliegterreinen in gebruik genomen en werd de grondorganisatie en infrastructuur tot stand gebracht. Er kwamen opleidingen van hoog niveau voor het luchtvarend personeel en er werden goedgeschoolde technici in dienst genomen. Wel bleek het aanvankelijk door de oorlogsomstandigheden een probleem om aan geschikte vliegtuigen te komen. Pas vanaf medio 1917 zou hierin verbetering optreden.
In januari 1917 was Walaardt Sacré tot majoor bevorderd, en begin 1919 kwam hij in aanmerking voor een rangverhoging tot luitenant-kolonel. Deze bevordering zou echter het einde betekenen van zijn succesrijke commandantschap, omdat hij in zijn nieuwe rang een andere functie moest gaan vervullen bij het wapen der Genie. Zijn heftige protest tegen overplaatsing leidde ertoe dat zijn bevordering werd uitgesteld tot september 1919. Per 1 november daaropvolgend kreeg Walaardt Sacré eervol ontslag. Met bloedend hart verliet hij de Luchtvaartafdeeling, die hij als 'een soort groote familie' was gaan zien. Zijn verknochtheid aan de luchtvaart was, met andere woorden, zo groot dat hij bereid was zijn verdere militaire loopbaan op te offeren teneinde zich daarmee in een civiele betrekking te kunnen blijven bezighouden.
Na zijn ontslag werkte Walaardt Sacré enige tijd als chef van de Luchttransportdienst bij de Nederlandsch-Engelsche Technische Handelsmaatschappij, de Nederlandse vestiging van het Britse Vickers vliegtuig- en wapenconsortium. Hij verhuisde toen van Soesterberg naar Den Haag, waar hij tot zijn dood zou blijven wonen. Zijn ambitie om in Nederland een nieuwe vliegtuigfabriek op te zetten en zijn onvrede over de monopoliepositie die de NV Nederlandsche Vliegtuigenfabriek van A.H.G. Fokker begin jaren twintig in Nederland had weten te verwerven, deden Walaardt Sacré in het voorjaar van 1922 besluiten de NV Nationale Vliegtuig-Industrie op te richten. Als commissaris nam hij zitting in de raad van beheer. Mede door veelbelovende eerste reacties op enkele ontwerpen, zag de toekomst van de onderneming er aanvankelijk veelbelovend uit. Toch slaagde het bedrijf er niet in grote orders binnen te slepen en moest het na een felle concurrentiestrijd met Fokker medio 1926 zijn poorten definitief sluiten.
Walaardt Sacré trok zich na dit debacle voorlopig uit het bedrijfsleven terug. Wel was hij halverwege de jaren dertig nog enige tijd betrokken bij een Nederlandse poging een commerciële luchtschipdienst met Zuid-Amerika en de Verenigde Staten van de grond te krijgen. Problemen met de Duitse Zeppelin-fabriek en de ramp met het Duitse luchtschip 'Hindenburg' in het Amerikaanse Lakehurst op 6 mei 1937 zorgden ervoor dat de Nederlandse plannen voorgoed van tafel verdwenen.
Nadat Walaardt Sacré het commando over de Luchtvaartafdeeling had neergelegd, bleef hij, behalve door zijn weinig voorspoedige carrière in het bedrijfsleven, ook anderszins betrokken bij de luchtvaart. Zo nam hij zitting in de Staatscommissie inzake Luchtvaart, die de regering tussen 1919 en 1930 zou adviseren over verscheidene luchtvaartaangelegenheden. Als zodanig werd hij voorzitter van een subcommissie die zich bezighield met de vraag op welke wijze de overheid moest worden betrokken bij de organisatie van de Nederlandse burgerluchtvaart. Verder vervulde Walaardt Sacré de functie van secretaris van het Comité Vliegtocht Nederland - Indië en van de Stichting Nationaal Luchtvaartfonds. Tevens bleef hij actief in de Koninklijke Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart; vanaf 1928 trad hij op als algemeen secretaris van deze vereniging. Na zijn afscheid in 1939 leidde hij de laatste tien jaar van zijn leven een vrij teruggetrokken bestaan.
Walaardt Sacré was, behalve een bescheiden en introverte persoonlijkheid en een geacht en bemind chef, vooral een luchtvaartman pur sang. Het grootste deel van zijn arbeidzame leven werkte hij volgens zijn credo: 'Het luchtvaartvak eischt den geheelen mensch'. Hij paarde een vooruitstrevende visie aan een bezonken oordeel. Onvermoeibaar vechtend tegen het ongeloof en wanbegrip ten aanzien van het nieuwe fenomeen luchtvaart, wist Walaardt Sacré zijn denkbeelden en voorstellen met scherpe geest en vaardige pen uit te dragen.
A: Een transcriptie van het dagboek van H. Walaardt Sacré (1913-1919) berust bij het NIMH
P: Behalve artikelen in De Luchtvaart , Het Vliegveld en Wetenschappelijk Jaarbericht : 'Grondleggers onzer luchtvaart', in H. Walaardt Sacré [e.a.], Vijf-en-twintig jaar luchtvaart in Nederland (Amsterdam [1932]) 9-72; 'Voorgeschiedenis en eerste jaren van de Militaire Luchtvaartafdeeling tot 1919', in Gedenkboek van de Luchtvaartafdeeling, 1913-1938 . Samengest. door J.W. Wijn (Utrecht 1938) 17-31; 'De Nederlandsche luchtvaartbedrijven', in Het bedrijfsleven tijdens de regeering van H.M. Koningin Wilhelmina, 1898-1938 (Amsterdam 1938) 319-340; 'Generaal Snijders en de Nederlandsche Luchtvaart', in Ons Leger 25 (1939) 443-444, 447.
L: Behalve necrologieën in Avia 8 (1949) 338, De Vliegende Hollander 5 (1949) 178 en Vliegwereld 15 (1949) 460: W.P van den Abeelen, 'H. Walaardt Sacré. Eerste Commandant van de Luchtvaartafdeling, mede-grondlegger van onze Militaire Luchtvaart', in Onze Luchtmacht 10 (1958) 76-82; R. de Winter, Hendrik Walaardt Sacré, 1873-1949. Leven voor de luchtvaart ('s-Gravenhage 1992); R. de Winter en E.H.J.C.M. Doreleijers, Luchtmachtstructuren in beweging. 80 jaar luchtmachtorganisatie ('s-Gravenhage 1994); R. de Winter, 'Het ontstaan van de militaire vliegopleiding. De eerste generatie Officieren-Vlieger', in Mars et Historia 30 (1996) 52-95.
I: R. de Winter, Hendrik Walaardt Sacré, 1873-1949. Leven voor de luchtvaart ('s-Gravenhage 1992) 46 [Walaardt Sacré in 1910].
R. de Winter
Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 5 (Den Haag 2002)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013